- 26 aug. 2019
- 7 minuten om te lezen

Reflectie op reflecteren 2: Flash & Zoom

Kijken en handelen in termen van contextvariatie

De zoektocht naar de betekenis van kunst voor reflectie in ons werk vervolgen we in deze tweede blog, waarin we het verschijnsel contextvariatie introduceren. In de voorgaande blog Reflectie op reflecteren 1: op zoek naar romantische reflectie en humani-tijd is het verschil besproken tussen klassieke en romantische reflectie. Het onderscheid kan ook wel gezien worden als het onderscheid tussen de systeemwereld en leefwereld, of het onderscheid tussen de wereld van kennen en de wereld van weten. We werken we de romantische reflectie verder uit aan de hand van contextvariatie die kunst ons kan bieden. Context variatie is het aanspreken van een andere interventie dan waar de focus op ligt. Wanneer een kind bijvoorbeeld huilt, geef je geen aandacht aan het huilen, (“stop daarmee” of “wat is er liefje?”), maar kies je er voor om af te leiden (“zullen we Sesamstraat kijken” of “wat heb jij een mooie trui!”). Die keuzes buiten de focus van het huilen, is contextvariatie. We zullen nu twee contexvariaties toelichten:

de horizontale context die met tijd te maken heeft: flash
de verticale contextvariatie die met afstand te maken heeft: zoom

Inspiratie voor horizontale context: Donald Schon

Donald Schon en Chris Argyris hebben twee interessante perspectieven op reflecteren van waaruit we het romantisch perspectief verder kunnen uitbouwen. Reflecteren kent volgens Donald Schon drie positie keuzes:

Reflecting on action Dit is de meest gebruikte positiekeuze, We hebben iets ervaren en kijken terug. De debriefing, het nog even napraten, de retrospective, het evaluatie onderzoek. We doen het allemaal en vaak in kleine en groet maat , in informele en formele setting. Denk bij reflecting on bijvoorbeeld aan het terugblikken op de presentatie die je hebt gegeven.
Reflecting for action Ook deze vorm van reflecteren komt voor ook al zijn we er vaak minder van bewust om ‘plannen ’als reflecteren te zien. Wanneer we reflecteren voor dat een gebeurtenis plaatsvind dan denken we alvast na over hoe het zal zijn. Met die gedachten zijn we ook bezig de toekomst in positieve zin te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan de presentatie skills die je wilt toepassen en oefenen tijden een presentatie dei je nog moet geven
Reflection in action We hadden al gezien dat de men en wezen in wording is en altijd oog heeft voor wat komt en zich daarbij bewust vis van tijd., De minst bekend vorm van reflectie waarbij de mens zich misschien niet meer zo bewust is van het tijds aspecten meer weldegelkijk van de wording is reflection in, het reflecteren dat hier en nu plaats vindt. Tijden een presentatie kun je bijvoorbeeld onverwacht verrast worden door een kritische vraag en je moet in een moment beslissen hoe je met die onverwachte kritisch vraag omgaat., Deze vorm kan wel gezien worden als de meeste lastige vorm van reflecteren omdat tijd minimaal is.

Inspiratie voor verticale context: Chris Argyris

Argyris heeft een perspectief op leren die ook behulpzaam is bij het bekijken van – klassiek – reflecteren. Hij introduceert drie ordes van leren en veranderen:

Eerste orde leren Bij eerste-orde-leren gaat om het leren van fouten door het bewust maken van handelingsregels op hun effectiviteit en het aanpassen van het handelen. Dit eerste-orde-leren is van toepassing bij het verbeteren van het eigen handelen vanuit een eigen arsenaal van kennis en ervaring.
Tweede orde leren Tweede-orde-leren betreft het reflecteren in het handelen zelf door een interactief proces van vragen stellen, uitproberen, al handelend reflecteren en bijsturen. Dit komt op gang als zich bij routine handelingen verrassingen voordoen, het probleem niet direct duidelijk is en bekende oplossingen niet meer werken. Dit eerste- en tweede-orde-leren helpt bij het oplossen van bekende problemen en bij het aanpakken van definieerbare problematieken. Het draagt bij aan methodisch handelen bij eerste- en tweede-ordeveranderingen in organisaties.
Derde orde leren Bij derde-orde-vernieuwingen, waarin vraagstukken ambigu zijn en vernieuwingsprocessen op gang komen door interacties in organisatorische netwerken, is het onontkoombaar dat ook het leren en handelen op een ander niveau komt en verder gaat dan de bestaande concepten over leren van individuen binnen organisaties. Bij derde-orde-leren gaat het om ‘Reflection on reflection in action’. Het betreft reflecties op het eigen denken, handelen en leren, en op de achterliggende assumpties die hieraan ten grondslag liggen: de wijze waarop je gebeurtenissen observeert en interpreteert, waarop je problemen definieert, waarop je analyseert en conceptualiseren, waarop je acteert en interacteert. Het gaat om het herkennen en opnieuw doordenken van eigen assumpties en handelingspatronen.

De filmmetafoor: Flash

De inzichten van Argyris en Schon hebben mij tot inzicht gebracht dat er tenminste twee contextvariaties in reflectie betrokken zijn vanuit een romantisch perspectief: tijd en afstand. Met contextvariatie bedoel ik het repertoire aan perspectieven net buiten de object ligt dan waarop de focus is.

Ik leg contextvariatie en reflectie toe aan de hand van de filmmetafoor. Daarbij verbeeld ik het nu als een bijna niet peilbaar moment waarin de beeld om het doek vallen, het doek is dan de realiteit zoals wij die ervaren. Die beelden op het doek worden voortdurend opnieuw geconstrueerd. Nu kun je in die constructie de positie in nemen

vanuit het verleden: flash forward,
vanuit het heden: flash in en
vanuit de toekomst: flashback.

De filmmetafoor: Zoom

Zoals de film beelden kan laten zien vanuit vroeger, heden, toekomst, zo is de camerapositie ook relevant. Kijken we vanuit een extreme close-up of totaal uitgezoomd? Met de luchtballon kon de mens zich voor het eerst in een positie plaatsen “zoals God de aarde zou moeten zien“. Voor de reizen naar de maan en de satellieten hadden wij nog geen beelden van ons zelf als de aarde. Het is een shift in ons collectieve bewustzijn dat we op een aarde leven door de aarde zo vanuit een totaal uitgezoomd perspectief te zien. Wie heeft er niet als kind de sterren gezien en dacht waar de ‘muur van het heelal’ is? En wat daar dan achter zou zijn.

Is de eerste perspectief op reflectie tijd dan is de tweede perspectief op reflectie is de positie van de camera, wissen van extreme close-up tot totaal uitgezoomd in het universum. Om dat in de lijn van Argyris te duiden reactie tot reflectie, zijn er vier basis posities die ingenomen kunnen worden:

Extreme close-up: ik
Close-up: wij
Zoom-out: wij en zij
Extreme zoom-out: geheel

Contextvariatie en romantisch reflecteren

Zo twee dimensionaal voorgesteld zijn er ineens veel perspectieven en variaties waar we uit kunnen kiezen om te reflecteren en te leren. Wanneer om advies of een inzicht gevraag wordt, hoor je vaak “het hangt er van af” of “hangt van de context af”. De context van een vraagstuk is relevant. Meestal in klassieke reflectie wordt deze vraag beantwoordt met classificatie en ordening, zoals: strategisch, tactisch of operationeel. Of: privaat of publiek. Of; business of IT.

De klassieke reflectie met zijn wetenschappelijke focus op feiten, meten en ordening is sterk aanwezig in ons leven en werk. Wanneer we reflecteren zijn we gefocussed op feiten en patronen in het verleden om de toekomst te beheersen. Een geavanceerde vorm van klassiek reflectie is terug te vinden in data science: enorme hoeveelheden historische data wordt gebruikt om modellen ons te laten voorspellen over de toekomst. Door modellen te trainen, te leren, worden betrouwbaarder in hun voorspelling. Deze wijze van reflecteren, terugblikken, feiten verzamelen, sorteren, patronen doorzien en nieuwe maatregelen bedenken die toetsbaar in de toekomst hun waarde bewijzen, is zo normaal geworden dat we ons nauwelijks een ander perspectief naast dit klassieke perspectief op reflecteren kunnen voorstellen.

Hoe kan zo'n romantische reflectie er dan uit zien?

Een romantische reflectie daarentegen is geen abstraherende naar universele wetten zoekende reflectie. Het is een empirische reflectie, hier en nu. Een reflectie is altijd hier en nu, of het nu een flashback, een flashforward of nu. Want nu vindt het reflecteren plaats, ongeacht de tijdsperspectief. De meest voorkomende varianten zijn

zelf of met een groep terugkijken: wat ervaar je nu in reflectie op iets uit het verleden.
zelf of met een groep vooruitkijken: wat nu als alleen of met een groep vooruitkijken.

Wat nu als we hier en nu vanuit een extreem uitgezoomd totaal perspectief reflecteren op de toekomst van werk. Lastig? Ja! Net als met het afleiden van een huilend kind zouden we ons zelf kunnen afleiden. Met gebruik van kunst kunnen we meer uitgezoomd een perspectief op de toekomst van ons werk kunnen krijgen. Bijvoorbeeld wanneer we producties van tijden geleden betrekken, zoals het boek 1984 van George Orwell (1949), het album Diamond Dogs (1974) van David Bowie , King Lear (1606) van Shakespeare en Guernica (1937) van Picasso en de commercial van Apple over1984 en .....betrekken en wat je verder zo maar kunt bedenken.

Romantische reflectie op heden, verleden toekomst en het eigen en groepseffect overstijgend is iets wat mij althans prima lukt als ik een museum bezoek. Ik verwonder mij en word geraakt en mijn gedachten komen los. Ik ontvang nieuw impulsen en inzichten die mij troosten, uitdagen, in beweging zetten, verstillen. .....alles is mogelijk. En het maken van ‘iets’ door maar gewoon met materie aan de slag te gaan, of het nu klei ,papier en potlood, hout of af val is, het maakt niet uit. De creatie ontstaat en brengt een nieuwe impuls, een nieuw verhaal. (Over verhaal als contextvariabelen in de volgende blog meer).

De variatie die wij – met behulp van kunst – kunnen zoeken:

meer variatie in zoom door ook uitgezoomd en zelfs extreem uitgezoomd te reflecteren
meer variatie in flash door ook de reflection on action in action toe te passen en zelf kunst te maken, al dan niet geïnspireerd door voorbeelden uit het verleden.

Hoe komen we te weten hoe de romantische reflectie met contextvariatie werkt? Laten we een experiment doen!

Reflectie over de toekomst van werk...met kunst

Voor een reflectie over de toekomst van werk is het moeite waard niet direct de focus op "werk"- "toekomst" te leggen. De toekomst is onzeker en wat een groep mensen menen te kennen van de toekomst is beperkt.

We kunnen ook gebruik maken van de sterke en zwakke signalen die we ervaren en voelen, Tekens van wat er komen kan, zijn vaak al eerder waarneembaar. De patronen in onze waarnemingen kunnen ons op een spoor brengen voor de toekomst, en even zo op een spoor brengen om de geschiedenis anders te zien.

Jouw interesse gewekt voor een experiment en wil je meer zelf ervaren? Op 3 september 2019 organiseert Vera Hofmann (vanuit ArtOfAgile) een Atelier Sessie over reflectie en het gebruik van kunst daarbij. Ook in haar workshop gaan we aan de slag en maken we alleen en met anderen een beeld daaruit we betekenis afleiden. Wil je deelnemen?, Stuur dan een email naar mail@vahofmann.com . meer info en inschrijven https://www.agile-art.com/book-online/module-2-reflection

Shake your hair girl with your ponytail

Takes me right back (when you were young)

Throw your precious gifts into the air

Watch them fall down (when you were young)