Lieve Vera,
Ik zag een foto van jou. Je lag te slapen met een kaart op je borst dat zei "vandaag ben ik 4 weken oud". Je lag met je vuisten gebald, je linker arm omhoog gestrekt en de rechter naar beneden. Je zag er uit alsof je super woman uitbeeldde, vliegend door de lucht. Je lag vredig te slapen, niet wetend van wat komen gaat of wat er op dit moment gebeurt.
Ooit was ik met Inge (oma), Jalmar (pappa) en Vreni (tante) en familie op vakantie in Camerig in Zuid-Limburg. Het was in 1994, toen het Nederlands elftal (m) speelde in het WK in de Verenigde Staten. Ik weet nog goed dat we de voetbalwedstrijden keken in het nabijgelegen campingcafé. Met iedere Grimbergen van de tap maakte ik kans op een Grimbergen T-shirt. Nog tot zijn tiende heeft pappa de stapel Grimbergen t-shirts gebruikt als pyameshirt :-D
"Ik vond dat toen een beetje vreemde zienswijze, baby’s die alles weten en hun weten kwijtraken naar mate zij ouder worden. Weet jij alles?"
Naast ons vakantiehuisje, een vakwerkhuisje , stond een voormalig bakhuisje, een huisje waar mensen in de buurt vroeger brood in bakten. In dat bakhuisje werkte De Kunstenares. Zo werd de oude vrouw genoemd die daar haar kunstatelier had. Zij was gefascineerd door kinderen en pasgeborenen. Jouw pappa Jalmar was toen 6 jaar oud en het was via hem en jouw tante Vreni (7 jaar) dat we in contact kwamen met De Kunstenares. Heeft die belangstelling iets te maken met de aandacht voor het kindje Jezus, bedacht ik mij eerst. Hoe kan dat ook anders in dit katholieke Limburg?! Het bijzonder was dat zij stelde dat baby’s die pas geboren zijn, alles weten. Alles! Baby’s raken hun weten juist kwijt, stelde zij. Ik vond dat toen een beetje vreemde zienswijze, baby’s die alles weten en hun weten kwijtraken naar mate zij ouder worden. Weet jij alles?
Wat ik zie als ik naar jou kijk, is een kleins mensje dat wil leven. Je slaapt, eet en groeit. Je bent afhankelijk en kwetsbaar. Je moet verzorgd worden. Je bent er. En met de vanzelfsprekendheid die ik ook bij de koolmezen in de tuin zie, stellen pappa en mamma alles voor jou in het werk. Of je wel genoeg eet, genoeg in gewicht aankomt, goed ligt, een schone luier hebt, in bad bent geweest….. zij hebben het er maar druk mee.
"Kunst is wetenschap met de primaire focus heeft op het onmeetbare, ongekende weten."
De wil tot leven uit zich ook in het creëren en niet bang zijn om te mislukken. Een baby en een kunstenaar kennen geen angst. Mijn meest eenvoudige definitie van een kunstenaar is iemand die in de wereld zet wat het hart ingeeft. Een kunstenaar is niet bang te maken en te mislukken. Als je de gave hebt om je handen te laten gaan zonder remmingen en wel met concentratie en focus dan zou je dat kunst maken kunnen noemen. Kunst is wetenschap met de primaire focus heeft op het onmeetbare, ongekende weten. Wetenschap zoals wij dat nu in de universiteiten en laboratoria aantreffen, is meten en gecontroleerd kennen geworden, beredeneerd verklaren in plaats van aanvaarden. De wetenschap blijft eerder weg van nieuw en onbestemd, dan dat het er naartoe neigt. Universiteiten zijn kennisfabrieken geworden. Maar hee, prima hoor! Ik wil graag gecontroleerde medicijnen slikken. Ik wil graag gecontroleerde elektrische apparaten aan kunnen zetten. Ik vind onderzoeken in mens en maatschappij relevant om beter te begrijpen hoe wij het doen en wat ‘normaal’ is. Dat neemt allemaal niet weg dat er voldoende ruimte voor de wil tot leven nodig is om onvervaard nieuw onbekende terreinen te betreden over een toekomst die we nog niet kennen, zoals jij Vera. Jij kent de wereld nog niet en weet al zoveel.
Kunst is ook kunde, want zonder iets in de wereld te zetten, zonder te doen is er geen kunst. Die kunde is anders dan het praktisch doen. Praktisch doen is het alledaagse, ingesleten gewone met een voorspelbare uitkomst. Ook in het werk doen de handen wat ze moeten doen: in transport, in winkels, in restaurants, op kantoren, in ziekenhuizen, in beveiliging. De mensen in de praktijk zijn getraind in de uitvoering van hun opdracht, of het nu vuilnisophalers, data scientists of agenten zijn. De kunde van de kunstenaar onderscheid zich in de focus op het willen leven. Zij hebben het vermogen ingevingen laten komen, die ingeving te volgen en er vorm aan te geven. Ze zijn niet bang om te experimenteren met vorm en kleur en hun gevoel er in leggen terwijl zij creëren.
"Kunst is willen leven en het leven willen en begeeft zich tussen gecontroleerd kennen en voorspelbaar handelen."
Sorry Vera, opa draaft een beetje door. Als hij jou zo ziet liggen, slapend op de foto, realiseert hij zich dat wijsheid van het hart komt. Jij kent nog weinig en jij doet nog weinig. Wat is er dan wat je wel bent? Weet jij inderdaad heel veel, misschien wel alles, zoals De Kunstenares beweerde? Als dat zo is, wat is er dan met mijn weten gebeurt, met mijn hart. Ben ik door te veel doen en denken, beetje bij beetje het weten kwijtgeraakt en mijn hart verwaarloosd ?
Vele jaren later begreep ik beter wat De Kunstenares bedoelt moest hebben. Als pasgeborene kom je uit het niets, ontstaan in een samensmelting van twee nietige deeltjes stof ontstaat met voldoende bescherming van het lichaam van de moeder een nieuw leven dat al het pure leven is. Ik begrijp beter wat De Kunstenares bedoelde met weten. Ik verwarde weten met kennen. Kennen is het resultaat van een actieve activiteit waardoor kennis wordt vastgehouden in ons brein en in ons collectieve geheugen. Jij, lieve Vera, gaat nog veel leren kennen! En waarschijnlijk ben je nu al begonnen met kennen! Het kent de stem van je moeder, de geur van je moeder. Je kent de lucht die je inademt. je kent de prikkeling die je voelt als je vader je oppakt. Je kent de tijd dat je gedragen bent door je moeder, je kent de last van een geboorte. Je kent nog lang niet alles, maar je weet alles. Want alles van het leven wat je te weten heb, ben je al. Jij bent leven en je weet het.
"Het heeft mij bijna 50 jaar gekost weer te leren herweten. "
Het heeft mij bijna 50 jaar gekost weer te leren herweten. Een beetje dan, want het kennen zit mij flink in de weg. Daar heb jij als je zo ligt nog geen last van! Dat kennen brengt allemaal gedoetjes teweeg, voorbij het meest primaire verlangen om lief te hebben en gezien te worden. De wil tot leven is in essentie alles wat er is, de wil tot eten, warmte, veiligheid de wil om er te zijn en om er voor een ander te zijn. Want ja hee, we zijn nu eenmaal kuddedieren en helaas pindakaas, we kunnen niet zonder elkaar. Dat niet zonder elkaar kunnen is misschien wel de grootste kracht en gelijk het grootste gedoetje. Wat een hoofd allemaal niet over anderen en ten opzicht van anderen kan bedenken? Je hebt daar inderdaad nog geen weet van. Voorbij de primair B-emoties blij, boos, bang en bedroefd komen allemaal verfijnde emoties die je nog gaat leren kennen: uitgelaten, afgunstig, haatdragend, bezorgd, wellustig, onverschillig, nonchalant, geduldig, berekenend, plagend, pleasend, vrolijk…..
De vraag die ons in al ons kennen het meest bezig houdt, is: ben ik gelukkig? Het is zo gek joh, als je zou weten als je daar zo ligt, hoe druk grote mensen bezig zijn met gelukkig worden. En om dat te worden gaan ze …kennen! Zelfhulpboeken lezen, vragen beantwoorden van coaches, spirituele goeroes aanhoren, zoeken, op reis……… Ik heb gemerkt dat wanneer ik mij afvraag of ik gelukkig ben, het er eigenlijk niet is of gelijk weer weg is. Het bewust zijn van geluk, dat onbeschrijfelijke gevoel van genieten en verdwijnen flakkert als een kaars in de wind. Het vuur is er en voor je het weet is het weggeblazen. Zoals nu, net nog ging ik helemaal op in het schrijven van dit stukje voor jou en nu ik het bewust maak, is het weg.
"Alles wat we doen met focus en passie, zeker ook werk, kan ons gelukkig maken."
Nu is het ook wel weer betrekkelijk simpel, om er weer terug te laten komen, door gewoon weer te creëren. Alles wat we doen met focus en passie, zeker ook werk, kan ons gelukkig maken. Door te creëren door twee ogenschijnlijk kleine elektriciteitsstootjes in mij hoofd bij elkaar te treffen en mijn handelen op de volle automaat te zetten komt er een stroom van ideeën en gedachten op gang die maken wat er nu hier ontstaat aan tekst. Wanneer dat creatieproces maar voldoende op gang komt, is er eigenlijk alleen nog maar sprake van … geluk. Geluk is als het ontstaan van een kleine sprankeling. Daarom is lachen als een explosie van een gekke gedachte ook zo fijn, denk ik. Humor is zwaar onderschat. Mensen die nooit lachen, kunnen niet gelukkig zijn, toch? Ik bedoel dan lachen om hele flauwe banale dingen, zoals wanneer ik laatst met mijn blote teen dacht een blaadje te duwen en het een keutel bleek te zijn. Het idee van poep aan je teen door zo iets naïefs. Ik moest hard om lachen om mijn verkeerde inschatting.
"Het gevoel bekruipt mij echter dat ik nooit in mijn hele leven alle grote kunstwerken eigen zal maken."
Kunst met een grote K en Kunstenaars met een grote K zag ik veelal afschrikwekkend intellectueel en bijzonder. Er zijn speciale kunstbijlagen en tv- en radioprogramma’s van kunstkenners die slimme dingen zeggen over het maken van kunst. Ik lees en luister graag, met het doel te leren van hen. Beetje bij beetje voel ik mij minder dom als het om Kunst gaat. Het gevoel bekruipt mij echter dat ik nooit in mijn hele leven alle grote kunstwerken eigen zal maken. Ik zal nooit alle grote literaire werken, al grote gedachten, alle grote artmovies, alle grote schilderijen en beeldhouwwerken zien, de grote architectonische gebouwen betreden. Nog afgezien of ik ze zal begrijpen en over de rest, overwegend minder gewaardeerde creativiteit, zal ik het maar niet hebben. Ik zal nooit een gelukkige kunstkenner worden.
Oh you Pretty Things Don't you know you're driving your Mamas and Papas insane Oh you Pretty Things Don't you know you're driving your Mamas and Papas insane Let me make it plain You gotta make way for the Homo Superior
Voor jouw opa is de tijd van leven te kort om nog alles te kennen en dan lig jij daar zo te slapen en alles te weten. Ik herken nu veel beter wat De Kunstenares beweerde. Ik zie het om mij heen, wanneer ik te maken heb met jonge hoog opgeleide mensen. Pas nog wilde ik met een groep de 4 niveaus van luisteren (downloaden, debat, dialoog, generatief) gebruiken om de manier waarop we met elkaar communiceren te observeren en dieper (meer level 3 en 4) te krijgen. “Ik ken dit framework al ” zei een van de dertigers bij start. Het hele punt dat de benadering slechts ondersteunend is aan het oefenen en ervaren, ontging hem. Hij moest mij teleurstellen aan het einde en zei dat hij niets nieuws had gehoord
"Dat niet-weten heeft met bloody fucking everything te maken....."
Ik herken die focus op kennen van jonge collega's maar al te goed. Rond mijn veertigste verjaardag vrij realiseerde ik mij dat vrij heftig en heb ik een pad gekozen heb om mij meer te richten op niet-weten en nieuwsgierig zijn. Dat niet-weten heeft met bloody fucking everything te maken en gek genoeg te genieten van de ervaringen van niet-weten, wanneer alles weer open is, als een pas geborene, voor wie alles nog open is.
Met school komt het kennen en toen ik begon te studeren, was er de honger naar meer kennis en snappen om in de wereld een plek te krijgen, een baan, werk. En toe ik na zes jaar klaar was, kon ik opnieuw studeren, want aan mensen met mijn diploma en beperkte werkervaring was geen behoefte in tijden van economische recessie. Op school ontmoette ik ook Inge (oma). Vanaf het eerste moment was ik onder de indruk van haar puurheid en haar ambivalente houding tegen meer kennen. Zij inspireert mij nog steeds met haar nieuwsgierigheid en wijsheid (anderen zeggen: eigenwijsheid). En zij creëerde, op alle mogelijke manieren: koken, bakken, kleren maken, zelf….(wat niet) maken, tuinen aanleggen, tuinen ontwerpen, tekenen, bloggen, websites maken, vilten, boetseren, poppenhuis maken, poppen maken, werken met papier, werken met hout, werken met klei, werken met porselein. Ik begrijp achteraf heel goed dat de docent handenarbeid haar zie dat ze naar de kunstacademie moest gaan. En dan heb ik het nog niet eens over haar technisch inzicht en haar verpletterende wil tot leven.
Want Inge (oma) blijft creëren, ondanks alle beperkingen die Multiple Sclerose met zich meebrengt. Soms wil ze het opgeven en zegt ze hardop dat het gedaan is met creatief zijn. Ze twijfelt dan over de zin van alles als de handen niet meer willen doen wat het hoofd met het hart verbeeldt. Om even later weer door te gaan.
"Tussen het hoofd en de handen, tussen het denken en het doen, zit het hart, de wil tot leven."
Tussen het hoofd en de handen, tussen het denken en het doen, zit het hart, de wil tot leven. Als het weten, het denken en het doen verbindt dan is dat de schakel die ik in het verleden heb verwaarloosd en sinds mijn 40ste weer ben herweten te benutten. Dat schoot eerst een beetje door, eerlijk gezegd. Nu zie ik mij ook genieten door ook open te staan voor het kind dat nog ergens in mij leeft, met inzet van mijn kennis en ervaring. Hoofd en handen zijn veel meer geïntegreerd met mijn hart, zou je kunnen zeggen. Ook al ben ik de eerste om te zeggen dat ik nog veel te herweten heb, ik merk dat ik minder bang ben en meer open sta. Het mooie is Vera, weten en wijsheid zijn niet voorbehouden aan mij of willekeurig ander enkel persoon, Wijsheid huist niet in mij maar in alles wat er is, in het pure leven. Wanneer je nog weinig kent en hebt ervaren, weet je alles.
Wat brengt dit alles mij in mijn werk en de toekomst van werk. Het is grappige dat ik nu veel te maken heb met data scientists, machine learning, data lakes en Artificial Intelligence. Robots zijn in opkomst en algoritmen gaan meer en meer ons leven beïnvloeden. Weten we dan alles met Big Data? Weten we dan meer? Ik denk dat we dan meer kennen en controleren. Om meer te weten is Deep Data nodig, datgene wat niet eenvoudig te meten en in het leven zelf ermegent tot uitdrukking komt. De kunst in het werk van vroeger, van nu en van de toekomst, gaat altijd terug naar het lef om je hart te laten spreken en te betrekken in je denken en handelen. Op jouw geboortekaartje stond een mooie hoop door pappa (Jalmar) en mamma (Roos) verwoord, namelijk dat je mag worden wie je wilt zijn. Het is een hoop die ik jou, mijzelf en iedereen toewens: dat we mogen zijn wie willen zijn in ons leven.
"....is mensen weer te laten herweten voor wie en waarom zij werken...."
Mijn hoop voor de toekomst van werk is dan ook dat de kunstenaar in ons, die onbevreesd nieuwsgierig en betekenisvol schept in het werk, laag of hoof geclassificeerd werk, de doorslag geeft. Op mijn beurt doe ik mijn best agile teams en leadership teams bewust te worden wie zij in de context van hun werk willen zijn. Noem het purpose, de bedoeling, onze bezieling, wat dan ook. Mijn bijdrage, mijn wil tot werken – hier en nu – mijn creatieproces noem ik, zonder enige pretentie, het organiseren van een kunstwerkje. Het heeft mij 50 jaar geduurd om te starten met herweten, nu jij er bent zou dat proces best wel een sneller kunnen gaan. Tot gauw!
Liefs,
Opa