Er is een verhaal gaande over verhalen. Dat verhaal gaat erover hoe wij omgaan met waarheid. We hadden al ‘the alternative facts’ van de Trump regering. Zichtbare feiten anders voorstellen zodat er een ander beeld ontstaat. Nog niet zo lang geleden maakten we kennis met frauderende wetenschappers, de data in databases manipuleerden. Dan facebook. Dat was leuk, totdat je erachter kwam dat jij micro gemanipuleerd wordt door targetgerichte beïnvloeding met boodschappen. Het zou kunnen dat we straks de invloed van de manipulatie met facebook data door Cambridge Analytics nog maar kinderspel vinden. De oproep “Waar denk je aan? “ als je facebook opent, krijgt ineens wel een heel Orwelliaanse betekenis. En dan is daar opeens Dotan die de werkelijkheid manipuleert met fake likes en verzonnen verhalen op nep facebook accounts.
Wie manipuleert wie eigenlijk niet met data en verhalen? Wat is echt en wat is gemanipuleerd? En hoe erg is manipulatie eigenlijk? En last but not least: wat betekent feit en fictie voor de creatieve onderzoeksmethode die in de vorige blurr is toegelicht.
Op maandag 16 april begeleidde ik samen met Hans Broeks een avond over moed, leiderschap en falen in relatie tot de ontwikkeling DevOps/ Cloud. Dat is een soort overtreffende trap van wendbaar werken in de IT. Het was een avond waar het draaide om de verhalen vanuit de praktijk met alle successen en lelijkheid.
Samen met 10 andere storytellers heb ook ik een verhaal verteld. Op het moment dat ik startte met vertellen was het niet meer spontaan, eerder gestileerd zo je wilt. Ik voerde een soort toneelstukje op, waarbij ik een effect op de luisteraars probeerde te bewerkstelligen. Ik liet feiten weg, herschikte de momenten, accentueerde details, vergrootte mijn ervaring uit om een betere versie van mijzelf te etaleren. Als ik er zo terugkijk was in essentie geen haar beter dan Dotan? Ben ik een manipulator? Een leugenaar?
In het boek Factfullness van Hans Rosling werd ik geattendeerd op het belang van feiten en hoe wij daar – vaak collectief – een verhaal van maken waar de feiten moeilijk inpassen. Een voorbeeld in het boek is de alom gehanteerde overtuiging in het westen dat het slecht gaat in landen onder de evenaar en dat het in de loop der jaren niet veel beter wordt. Rosling onderbouwt dat kindersterfte een goede indicator is voor het welzijn van het land. Immers, naarmate een land meer ruimte en middelen ter beschikking heeft om kinderen te voeden en te verzorgen en geboortes te begeleiden, is de kindersterfte lager. Door feiten op een rijtje te zetten laat Rosling zien dat landen waarvan we denken dat het slecht gaat enorme sprongen hebben gemaakt. (Wat overigens niet wil zeggen dat het allemaal okay is en kindersterfte de enige indicator is).
In waarheidsvinding zijn feiten nodig over een onbetwistbare realiteit. Hoeveel inwoners, hoeveel is de temperatuur, hoeveel 65-plusser, hoeveel kinderen sterven voor hun derde levensjaar, hoeveel wc-rollen per inwoner per jaar, etc. Zoals in de BBC-documentaire The Human Footprint de feiten van de footprint van een Engelsman te zien is. Het gaat om het belang van objectiviteit in de zin van objecten tellen, nog vóór de interpretatie.
Wat hebben verhalen en feiten met manipulatie te maken? Verzwijgen, al dan niet opzettelijk, is onvermijdelijk We kunnen niet alles waarnemen en betrekken in ons verhaal. Als ik een verhaal vertel van mijn ochtendritueel van wakker worden tot vertrek naar het werk, lieg ik altijd de waarheid. Ik laat altijd feiten weg. Wat ik zag, hoorde, voelde, dacht en zei ik allemaal niet? En dan heb ik nog alleen maar over mijn observatie, want gezien vanuit het perspectief van mijn kat Fluffy ziet dat ochtendritueel er heel anders uit (waar blijft mijn eten?).
Zit het verschil in de intentie van mijn verhaal en mijn transparantie daarover? Heb ik de intentie om de feiten onder ogen te zien die betekenisvol zijn, heb ik de intentie om dat deel van mijn innerlijke overweging (perspectief, gevoel, gedachten) te delen die laten zien wie ik ben. Dan zal ik bewust en transparant manipuleren. Theatermaker Guy Cassiers pleitte van de week in het radioprogramma Nooit meer slapen juist voor de leugen in de kunst. Want via de U-bocht van de verbeelding kun je de waarheid vinden. Juist door de manipulatie van de objecten (op theater, in verhaal, op schilderdoek op in steen of hout) verbeelde we een realiteit die ons inzicht verschaft.
In het UMCU wordt verhaald over een medische fout met de afloop dat de patiënte en gevolg van de ingreep komt te overlijden. Arts en patiënt doen hun verhaal en beiden zullen de waarheid liegen: feiten weglaten, gebeurtenissen anders rangschikken, situaties uitvergroten en ander juist marginaliseren. Allemaal wel met de intentie om de medische fout en de impact daarvan bespreekbaar te maken en een waarheid te presenteren in een mix van feiten en verbeelding die relevant is.
Wanneer is manipuleren van het verhaal en de feiten goed en wanneer is het fout? Als manipuleren onvermijdelijk is, houden alleen de kale feiten stand. Maar dan alleen de geselecteerde kale feiten. Relevante feiten verzwijgen, windowdressing van feiten, niet transparant zijn over jouw belangen en intenties en het glashard ontkennen van onbetwistbare feiten is niet okay. Het is wel volledig okay om met jouw subjectiviteit bloot te geven hoe jij kijkt en denkt over die feiten, hoe onplezierig die opinie of gedachten en gevoelens ook zijn. Transparantie gaat wat dat betreft niet zonder tolerantie (wellicht en onderwerp voor een volgende blurr).
Feiten verzinnen is het terrein van de verbeelding. Als Dotan na het relaas met de fictieve accounts had gezegd: “dit is mijn kunststukje om achter een waarheid te creëren”, had hij in ieder geval bij kunstminnend publiek kans op begrip en waardering gemaakt.
En zijn fans? Voor hen maakt het misschien niet zoveel uit. Zoals Trump niet minder aanhangers krijgt door zijn beeld door te drukken langs de weg van ‘alternative facts’ . Wie eenmaal in een verhaal gevangen zit, komt daar moeilijk uit. Weick wordt met zijn onderzoek en boek Sensemaking in Organizations veelvuldig aangehaald om aan te geven dat vaste patronen in dagelijks gedrag lastig te doorbreken zijn. Denk hierbij aan de recente publicatie van onderzoek naar de kwalijke effecten van alcohol. Het wil er bij mij niet makkelijk in dat ik maar beter 100% kan stoppen met consumptie van alcohol. Dat alcohol niet goed mij is, ja dat begrijp ik, maar zó slecht. Al snel creëer ik een eigen verhaal over deze publicatie, waardoor ik zonder al te veel schuldgevoel dit weekend een flesje wijn opentrek (‘zo slecht zal alcohol toch niet voor mijn gezondheid zijn?”).
Verhalen worden gecreëerd en eenmaal gecreëerd zijn zij een waarheid op zichzelf. In die verhalen is er naast de objecten een subjectieve interpretatie en verbeelding, Wij manipuleren allemaal en misschien nog wel het meest onszelf. Wat echt is, is in de harde objecten en observaties in de realiteit. Die is dan weer zo omvattend dat er geen ontkomen aan is om subjectiviteit te accepteren in selectie van de objecten.
Wat Dotan deed, is niet chique, wel menselijk. Wat hij deed op grotere schaal wat we allemaal doen: van ons zelf een beter verhaal creëren. Hij ging te ver door de feiten te verzinnen, zonder een U-bocht onderzoek naar de waarheid te beogen. Had die dat als kunstenaar wel gedaan, was er mogelijk wel verontwaardiging maar geen beschuldiging geweest.
In ons creatief verhalend onderzoeken hebben te maken met fictie en feiten en zijn wij zelf als verhalen vangers allesbehalve objectief. Wat we doen:
we nemen wde verhalenwolk die geconstrueerd wordt en her construeert wordt als uitgangspunt. De waarheid is een samenstelling van al deze verhakenwolken die onze werkelijkheid definiëren en onze waarheid creëren.
we vangen de verhalen aan de hand van een (subjectieve) vraag. De vraag is door ons bedacht en relevant gevonden
we maken dee verhalen transparant aan de hand van werkelijk uitgesproken teksten classificeren volgens de CMO-configuratie (wat is context, mechanisme, intervention, outcome)
we vragen door naar de objecten en feiten in het verhaal (het exterieur van de verteller (Waar was je, met hoeveel mensen, wat gebeurde er daarna) en parallel doorvragen naar het interieur van de verteller (wat dacht je toen, dat voelde je, wat hoorde je, etc.)
Met de verteller de uitspraken op post-its transparant in een CMOI-configuratie plaatsen
De gevangen CMOI-items van meerdere vertellers samenvoegen en reframen tot een nieuwe CMOI-configuratie
Ons Dotan-kunstwerkje maken door deze nieuwe frame om te zetten naar een of meer verhalen waarbij wij nadrukkelijk ook onze creativiteit en subjectiviteit inbrengen.
Op deze manier doen we een Dotan-kunstje met het doel waarheid te vinden door anders te kijken. Veel over onderzoek aanpak is nog werk in uitvoering en nieuwe vragen dienen zich aan. Die zullen we onthefly ontdekken. Nieuwe inspiratie dient zich aan met het kritisch realisme. Wellicht is het de moeite waard om in een volgende blurr uit te zoeken wat we van kritisch realisme kunnen leren.
Hoe dan ook: woensdag a.s. gaan we beginnen! We kunnen in ieder geval transparant zijn over onze keuzes en motivatie. En bescheiden zijn over onze pretenties. Achteraf zullen weten we of en zo ja wat onze inspanningen opleveren aan inzichten.
Ondertussen genieten we van ons Dotan-kunstje.
If only I'd thought of the right words
I could have held on to your heart
If only I'd thought of the right words
I wouldn't be breaking apart
All my pictures of you The Cure
تعليقات